Het Grensmaasproject. 

Het grensmaasproject

De zware overstromingen van de Maas in 1993 en 1995 maakten overduidelijk dat een betere beveiliging tegen hoogwater nodig was. Ze waren dan ook een stevige duw in de rug voor het in 1998 officieel gestarte Grensmaasproject. De nadruk van dit project lag op een integrale aanpak waarbij samenwerking met de lokale bevolking, overheden en andere belanghebbenden centraal stond. Het project richtte zich naast waterbeveiliging op het herstellen van de natuurlijke dynamiek van de rivier, het verbeteren van de waterkwaliteit en het creëren van nieuwe natuurgebieden. Dus bescherming tegen overstromingen, verbetering van de natuur en de waterkwaliteit moesten hand in hand gaan. Daar kwam nog bij dat alles gefinancierd zou worden met de opbrengsten van grindwinning in het gebied. In totaal wordt 53 miljoen ton grind gewonnen. Het risico van nieuwe overstromingen werd teruggebracht door stroomgeulverbreding, het verlagen van aangrenzende oevergronden (weerden oftewel uiterwaarden) en deels het verhogen van kades. De Maas krijgt haar vrijheid terug. Hiervoor moet veel akkerland en weidegronden plaatsmaken. De natuurontwikkeling gebeurde door het creëren van aaneengesloten natuurgebied langs de Maas van minstens duizend hectare tussen Maastricht en Roosteren. De begrazing gebeurt door Galloway runderen en Konikpaarden. Wat na de werkzaamheden overblijft is een brede, geleidelijk oplopende grindvlakte. 

Proefproject Meers

Voordat het Grensmaasproject van start ging, werd in buurdorp Meers al een proefproject Grensmaas uitgevoerd. Dit proefproject was bedoeld om de effecten van verschillende maatregelen en ingrepen in de Maas te testen voordat deze op grotere schaal werden toegepast. De resultaten van dit proefproject hebben bijgedragen aan de verdere ontwikkeling en uitvoering van het Grensmaasproject. Het proefproject Grensmaas in Meers betrof een gebied van 46 ha. en vond plaats van 1995 tot 2000. Na het afronden bezochten veel belangstellenden uit binnen en buitenland dit gebied om de resultaten met eigen ogen te zien. 

Het plan voor de totale Grensmaas

Het totale Grensmaasproject vond grofweg gezegd plaats langs de Maas tussen Maastricht en Roosteren. Totaal gaat het om ca. 1500 ha. en het traject heeft een lengte van 43 kilometer. Maasband ligt nagenoeg in het midden van dit traject. De Maas kent op het traject veel verval en vormt de grens tussen België en Nederland. Kenmerkend is verder dat de Maas op dit traject geen stuwen kent en niet bevaarbaar is voor grotere schepen. In de zomer stroomt er vaak nauwelijks water en in de winter met pieken enorm veel. Het Grensmaasproject is verdeeld in 11 deelprojecten. Maasband is een van de deelprojecten binnen het Grensmaasproject. 

De hoogwaterbeveiliging door middel van rivierverruiming gebeurt in de praktijk door het grind af te schrapen, nadat eerst de bovenste kleilaag is weggehaald. In zogenaamde dekgrondbergingen wordt dieper gegraven om de afgegraven kleigrond te bergen. De werkzaamheden gaan van dorp naar dorp. Het gebied wordt niet een grote bouwput. De aanpak gebeurt stapsgewijs. De natuur neemt na de afronding van een deelproject direct de regie over. Deze zelfrealisatie van de natuur was tot dan niet gebruikelijk. Het beheer tussen Maastricht en Stein komt na afronding in handen van Staatbosbeheer en tussen Stein en Roosteren van Natuurmonumenten. Het gebied wordt uiteindelijk afgeschermd met hekken en roosters aan de buitenkant. Deze zijn er niet om mensen te weren, maar om dieren binnen te houden. Er is slechts ingetogen, stille recreatie mogelijk. Het gebied wordt uiteindelijk omzoomd met tal van wandel- en fietspaden, die langs de mooiste plekjes leiden.

Deelproject Maasband

Maasband is één van de 11 deelprojecten die het totale project telt. Het wijkt ook af van de meeste anderen. In die zin dat weerdverlaging en stroomgeulverbreding vanwege de ligging niet mogelijk is. Maasband ligt pal aan de rivieroever en daarom is het onmogelijk om de Maas hier zelf meer ruimte te geven. Bij Visserweert is vijf jaar eerder al de eerste nevengeul van het Grensmaasproject gerealiseerd. Visserweert werd een eiland in de Maas. Dat gaat ook bij Maasband gebeuren. 

Er wordt namelijk voor het graven van een twee kilometer lange nevengeul rond het dorp gekozen. Door de nevengeul wordt het waterbergend vermogen van de Maas vergroot en daarmee de hoogwaterveiligheid van Maasband verbeterd. De nevengeul wordt rondom Maasband aan de oostzijde gegraven, waardoor het dorp (opnieuw) op een eiland komt te liggen. De aanleg van de nevengeul (met de bouw van een hoogwaterbrug) wordt gerealiseerd tussen 2019 en 2025.

In 2017 werd al de kademuur aan de westzijde van Maasband verhoogd en de oever versterkt met breeksteen. In 2020 wordt, na de noodzakelijke landschapswerkzaamheden, begonnen met de bouw van de hoogwaterbrug. Die is in 2021 klaar. Na de realisatie van de brug, begint Consortium Grensmaas met het graven van de nevengeul.

Ten oosten van het dorp komen naast de nevengeul ook nieuwe dijken. Door de aanleg van de circa acht meter diepe nevengeul verdwijnt een groot deel van het oude cultuurlandschap rondom Maasband. Het gebied waarin dit gebeurt is circa 37 hectare groot.

Bij extreem hoogwater kan de nevengeul een groot deel van de waterafvoer langs de westzijde van Maasband omleiden langs de oostzijde, zodat dorp en inwoners geen natte voeten krijgen. De geul doorsnijdt voor een deel het zogenaamde Maasbanderveld, een oud akkercomplex tussen Maasband en een oude stroomgeullaagte met pal ten oosten daarvan de historische Oeverendijk. De hoogwaterbrug over de nevengeul gaat zorgen voor een permanent droge verbinding vanuit Maasband met de omringende dorpen. 

Het graven van de nevengeul

Voordat in september 2021 wordt gestart met het graven van de nevengeul, wordt Maasband voor het eerst in haar bestaan voorzien van verkeerslichten. Deze stonden op de plek waar de toekomstige geul de Maasbanderkerkweg doorsnijdt. De verkeerslichten zorgen ervoor dat de inwoners van Maasband veilig het dorp in- en uitkunnen tussen het massale vrachtverkeer met honderden dagelijkse ladingen met zand en grind. De afwikkeling van het werkverkeer wordt met de gemeente Stein en de inwoners van Maasband afgestemd. De inwoners worden tijdens inloopuurtjes periodiek bijgepraat over de voortgang. 

Bij het graven van de geul wordt de dekgrond afgegraven en naar Meers vervoerd om daar het toekomstige natuurgebied weer op de vereiste hoogte te brengen. Daarna gaat de grindwinning van start. Daarmee wordt de nevengeul op de vereiste diepte gebracht. Het grind wordt met vrachtauto’s getransporteerd naar een verlaadpunt aan het Julianakanaal in Stein, tegenover de haven en gaat per schip naar Trierveld in Sittard-Geleen (Schipperskerk), waar het verwerkt wordt. In totaal wordt er 1.000.000 kubieke meter grind en 800.000 kubieke meter grond afgegraven, wat overeenkomt met ongeveer 90.000 vrachtwagenladingen. De geul wordt ongeveer 2.000 meter lang, maximaal 275 meter breed en 8 tot 10 meter diep. Het breedste deel van de geul bevindt zich in het Maasbanderveld, met een breedte van ongeveer 275 meter.

Gelijktijdig met het graven van de nevengeul zijn nieuwe primaire dijken aangelegd, aangeduid als de Westdijk en de Oostdijk. De Westdijk, gelegen aan Maasband, heeft een lengte van ongeveer 400 meter en de Oostdijk, gelegen aan het vaste land, ongeveer 800 meter. Voor de opbouw van deze dijken is in totaal zo'n 80.000 kubieke meter klei gebruikt, waarvan 60.000 kubieke meter klei in het terrein is gewonnen. 

De geul ligt tussen de Maas en het Julianakanaal en volgt de loop van een oude stroomgeul van de Maas. Zowel ten zuiden als ten noorden van Maasband verbindt de nevengeul zich met de bestaande stroomgeul van de Maas, in de vorm van een inlaat en uitlaat. De geul zal naar verwachting meer dan 100 dagen per jaar watervoerend zijn. Hierdoor zal het waterpeil van de Maas ongeveer 40 cm lager zijn. Dat zal de kans op grote overstromingen aanzienlijk verminderen. 

Door de graafwerkzaamheden voor de nevengeul kwam het oude leidingnetwerk te vervallen. Nabij de brug lopen nieuwe leidingen nu via een zogenoemde zinker (buis) onder de geul door. Daarmee worden bewoners van Maasband voorzien van gas, water, stroom, riool en internet. 

Op 11 oktober 2024 wordt de nevengeul officieel in gebruik genomen. Door de overvloedige regenval in op de dagen voor de ingebruikname zorgde de nevengeul voor de eerste keer voor extra afvoercapaciteit van de Maas. 

De Hoxweerdbrug

De inwoners van Maasband bedenken zelf de naam voor de brug. Een meerderheid kiest voor de door de oudste inwoonster voorgestelde naam: de Hoxweerdbrug. De naam is herleid van het perceel waarover de brug gebouwd wordt, de Hoxweerd. Deze naam is medio de 19e eeuw afgeleid van ‘Bosweert’, een klein bosje met bomen, dat al in de 17e eeuw moest wijken door ontginning. 

Met de realisatie van de brug zijn ook nieuwe wegen aangelegd. De Maasbanderkerkweg loopt van Stein naar de brug en bestaat uit een geasfalteerde weg met fietspad. Vanaf de brug naar Maasband is de Maasbanderkerkweg verlegd. De totale lengte van de nieuwe aangelegde weg bedraagt 534 meter en is 6 meter breed. 

Het dek en de pijlers van de ongeveer 160 meter lange brug zijn volledig uitgevoerd met in het werk gestort beton. De zes pijlers zijn 10 meter hoog en hebben een specifieke vorm. Het brugdek is ruim 9 meter breed en 1,15 meter dik en wordt na het storten voorgespannen. Het ontwerp van de brug is in samenspraak met de bewoners tot stand gekomen.

De feestelijke opening van de hoogwaterbrug in Maasband vond plaats op 8 december 2024