Maasband: in het hart van de Grensmaas
De 950 kilometers lange Maas ontspringt in Frankrijk en stroomt daarna door België en Nederland,
om in Hoek van Holland uit te monden in de Noordzee. In de Ardennen voegen zich onder meer de
zijrivieren de Ourthe en de Amblève en in Nederland de Geul erbij.
De Grensmaas is het deel van de Maas vanaf Maastricht en Smeermaas (B) stroomafwaarts tot
voorbij Wessem en Kessenich (B). Ze vormt op dit traject sinds 1839 de grens tussen België en
Nederland (de provincies Belgisch en Nederlands Limburg). Vandaar de naam Grensmaas. De
Grensmaas is niet bevaarbaar en is ongeveer 47 kilometer lang.
In het verleden is erover gedacht om de Maas ook op dit traject bevaarbaar te maken voor
scheepvaart. Doordat het hier om een grensrivier ging, moesten de Belgische en Nederlandse
overheden het hierover eens worden. Overeenkomst is echter niet bereikt. Sterker nog: België groef
niet ver van - en parallel aan - de Maas haar eigen kanaal: de Zuid-Willemsvaart. Nederland deed aan
de Nederlandse zijde hetzelfde en groef het Julianakanaal. In de Grensmaas zijn daardoor geen
stuwen aangelegd, zoals benedenstrooms (tot Borgharen) en bovenstrooms (vanaf Linne) wel het
geval is. De enige boten die er daardoor kunnen varen zijn kano’s, kajaks en rubberen raftingboten.
Dit stukje rivier is enige ongestuwde rivier in Nederland en één van de weinige in Europa.
Als gevolg daarvan bleef de Grensmaas niet alleen zonder stuwen, maar behield ook voor een groot
deel zijn natuurlijke uitstraling en groot verval. De Maas meandert er veel en het is een natuurrijk
gebied met een gevarieerd landschap met een wirwar van oude rivierarmen, stroomgeulen,
grindbanken en aansluitend woonkernen, zoals Maasband.
De Maas is een regenrivier, waardoor haar waterpeil sterk afhankelijk is van de regen of sneeuw
(smeltwater) in de Ardennen en het noordoosten van Frankrijk. Veel neerslag levert geregeld
overstromingen op. Bij een topafvoer vervoert de Maas 3.100 m3 water per seconde. Bij een
minimale afvoer is dat voor de Grensmaas nog maar 10 m3 per seconde. Te voet de Maas oversteken
naar België is dan op verschillende plekken mogelijk.
Het landschap langs de Grensmaas is de voorbije decennia gewijzigd als gevolg van grootschalige
grindwinning. Daardoor ontstonden veel grote (grind)plassen rond de Maas. Zowel in Nederland als
in België staat de Grensmaas op de lijst van de Natura 2000-gebieden. In 2023 werd het
Landschapspark Maasvallei er opgericht.
Op het traject tussen Maastricht en Roosteren is de bescherming tegen hoogwater in het begin van
de 21 e eeuw flink toegenomen. Dat is te danken aan het Grensmaasproject. Hoogwaterbeveiliging en
rivierherstel stonden hierin voorop. De maatregelen bestonden uit een combinatie van ontgrinding
en natuurontwikkeling, waarbij ook natuurtoerisme ruimte krijgt. Tientallen kilometers oever werden
ondiep afgegraven. Zo werd de stroomgeul verbreed en de uiterwaarden (weerd) verlaagd. Voor de
Grensmaas werd hiermee de keuze gemaakt om de rivier te ontdoen van haar keurslijf en haar meer
ruimte te geven.
Het meest spectaculaire deel van de Grensmaas is het traject van 40 kilometer tussen Maastricht en
Roosteren. Maasband ligt nagenoeg in het midden van dit unieke traject. De Maas heeft hier een -
voor Nederlandse begrippen - groot verval, hoge stroomsnelheid en enorme dynamiek. Het is een
ongestuwde, kronkelende grindrivier zonder scheepvaart. De Maas is hier een breed uitwaaierende
dynamische grindrivier, zoals ze twee eeuwen geleden ook was. Droge en natte grindbanken,
nevengeulen, erosiekuilen, stroomversnellingen, ooibossen, bloemrijke graslanden, ruigten en
rondtrekkende grazers (Konikpaarden en Galloway-runderen) zijn kenmerkende elementen van de
Grensmaas. Het gebied biedt een habitat voor diverse flora en fauna. Het verruimde rivierbed kan in
natte tijden grote hoeveelheden water bergen en draagt dus sterk bij aan de hoogwaterbescherming.
Behalve veiligheid en grind leverde het Grensmaasproject ook ca. 1250 ha wilde natuur op. Dat is
ruim één derde van de 3.500 ha grensoverschrijdende wilde Maasnatuur die binnen het Rivierpark
Maasvallei valt. De natuurgebieden langs beide zijden van de Grensmaas zijn vrij toegankelijk.
Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten in Nederland en Limburgs Landschap vzw en Natuurpunt in
België zijn de beheerders van deze ruige struinnatuur. Rond de natuurgebieden staat een afrastering.
Die is niet bedoeld om bezoekers tegen te houden, maar om dieren binnen te houden. Op veel
plaatsen staan hekjes waar bezoekers het gebied binnen kunnen.
Maak jouw eigen website met JouwWeb